Sorgum Sudan Otu Zehirlenmesi

Tarım ve hayvancılık faaliyetlerinde yem bitkilerinin verimi ve besin değeri kadar güvenliği de son derece önemlidir. Sorgum sudan otu (Sorghum × drummondii), Türkiye'de yazlık dönemde alternatif yem kaynağı olarak yaygın şekilde ekilen, hızlı büyüyen ve yüksek biyokütle verimine sahip bir bitkidir. Ancak bu değerli yem bitkisi, uygun olmayan koşullarda prusik asit (hidrojen siyanür - HCN) üretebilir ve bu durum hayvanlar için ölümcül olabilir.

Prusik Asit Nedir?
Prusik asit ya da hidrojen siyanür (HCN), bazı bitkilerde doğal olarak bulunan siyanojenik glikozitlerin parçalanması sonucu ortaya çıkan zehirli bir gazdır. Sorgum türleri, özellikle genç sürgünler, taze filizler veya kuraklık sonrası ani yeşillenmeler sırasında yüksek düzeyde prusik asit içerebilir.

Prusik Asit Oluşumuna Sebep Olan Faktörler
Genç Bitkiler: 45 cm’den kısa olan genç sorgum bitkileri yüksek HCN içeriğine sahiptir.

Kuraklık veya Don: Bitkinin stres altında kalması, siyanojenik bileşiklerin birikmesine neden olur.

Fiziksel Zarar: Biçim, otlatma veya dolu gibi fiziksel etkiler hücre yapısını bozarak HCN salımını hızlandırır.

Bitki Türü ve Çeşidi: Bazı sorgum çeşitleri doğal olarak daha fazla siyanür üretme eğilimindedir.

Azotlu Gübre Kullanımı: Aşırı azot gübrelemesi, siyanür içeriğini artırabilir.

Hayvanlarda Zehirlenme Belirtileri
Hayvanlar, özellikle büyükbaş ve küçükbaş ruminantlar (sığır, koyun, keçi), prusik asitten etkilenebilir. Prusik asit zehirlenmesi genellikle çok hızlı gelişir ve belirtiler genellikle birkaç dakika ila bir saat içinde ortaya çıkar:

Ani ölümler

Nefes darlığı, solunum hızında artış

Salya artışı

Kas titremeleri, koordinasyon kaybı

Göz ve burun akıntısı

Solunum felci

Otopsi Bulguları
Zehirlenen hayvanların kanı parlak kiraz kırmızısı renkte olabilir çünkü HCN oksijenin hücrelere taşınmasını engeller. Ayrıca mide ve ince bağırsakta irritasyon görülebilir.

Zehirlenmeden Korunma Yöntemleri
Otlatma Öncesi Yükseklik Kontrolü: Sorgum sudan otunu en az 60-70 cm boya ulaşmadan hayvanlara vermeyin.

Don veya Kuraklık Sonrası Dikkat: Bu dönemlerde oluşan sürgünler yüksek siyanür içerebilir. Biçmeden önce 5–7 gün bekleyin.

Silaj ve Kurutma: Silaj yapımı sırasında prusik asit büyük ölçüde azalır. Kuru ot formu da daha güvenlidir.

Otlatma Süresi: Sabah çiğleri kurumadan otlatma yapılmamalıdır. HCN düzeyi sabah erken saatlerde daha yüksek olabilir.

Azot Dengesine Dikkat: Aşırı azot uygulaması yerine dengeli gübreleme tercih edilmelidir.

Test Kitleri ile Ölçüm: Prusik asit tayini için kullanılan hızlı test kitleri ile riskli alanlar belirlenebilir.

Zehirlenme Durumunda Müdahale
Zehirlenme şüphesi durumunda hemen veteriner hekime başvurulmalı ve antidot olarak kullanılan sodyum tiyosülfat ve sodyum nitrit gibi maddeler uygun dozlarda uygulanmalıdır. Ancak bu müdahale, yalnızca uzman denetiminde yapılmalıdır.

Sonuç
Sorgum sudan otu, doğru yönetildiğinde hayvan beslemesinde son derece faydalı bir yem kaynağıdır. Ancak prusik asit zehirlenmesi riski göz ardı edilmemelidir. Otlatma ve hasat zamanlamasının doğru belirlenmesi, stres koşullarına dikkat edilmesi ve silaj yapımı gibi yöntemler bu riski en aza indirir.

Hayvancılıkla uğraşan üreticiler için bu tür yem bitkilerinin potansiyel risklerini bilmek, hayvan sağlığını korumak ve verimliliği artırmak açısından kritik öneme sahiptir.

21.05.2025